ช่วงนี้มีนักวิชาการหลายท่านออกมาเตือนเรื่อง  วิกฤตการเงินระลอกสองในสหรัฐอเมริกา  ประกอบกับมีสัญญานชี้นำทางเศรษฐกิจหลายตัวที่บ่งชี้ไปในทิศทางนั้น  ไม่ว่าราคาทองคำ ,อัตราผลตอบแทนพันธบัตรสหรัฐ  และดัชนีหุ้นกลุ่มธนาคารของสหรัฐ 
         หรือว่า  เรื่องนี้จะเป็นความจริง

         มันเป็นเรื่องที่ขัดความรู้สึกอยู่เหมือนกันที่ใครๆพากันพูดว่า   วิกฤตเศรษฐกิจครั้งนี้เลวร้ายที่สุดนับตั้งแต่เกิดเหตุการณ์เศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ในทศวรรษ  1930 เมื่อ 70 ปีที่แล้ว  แต่แล้วนักเศรษฐศาสตร์เองกลับมาคาดการณ์ว่า  เศรษฐกิจสหรัฐจะเริ่มฟื้นในปลายปีนี้  หรืออย่างช้ากลางปีหน้า
         พวกเราคงจำกันได้ว่า  ประเทศไทยเราประสบปัญหาวิกฤตเศรษฐกิจในปีพ.ศ.2540  กว่าจะเริ่มฟื้นตัวก็ปลายปี  2545  เราใช้เวลาถึง 5 ปีกว่าจะเริ่มฟื้นตัว  ขณะที่วิกฤตที่เกิดขึ้นในสหรัฐมีขนาดใหญ่กว่า  กระทบวงกว้างกว่า  จะฟื้นง่ายๆภายใน 1-2 ปีเชียวหรือ

         ประเทศสหรัฐอเมริกา  ควรใช้เวลาไม่น้อยกว่า  5 ปีในการฟื้นตัว  และผมเชื่อว่าจุดเลวร้ายสุดของวิกฤตยังมาไม่ถึง
         ปัญหาที่เริ่มจากสถาบันการเงินล้มเป็นลูกโซ่  แล้วลามไปภาคเศรษฐกิจที่แท้จริง  อย่างบริษัทผู้ผลิตรถยนต์  สายการบินและร้านค้าปลีก  บริษัทต่างๆเริ่มลดเงินเดือนพนักงาน  ปลดคนงานออก  ความเชื่อมั่นผู้บริโภคลดต่ำสุดในรอบหลายสิบปี 
         ผู้คนชะลอการใช้จ่าย  ราคาน้ำมันดิบลดจาก  140 เหรียญเหลือเพียง  40 เหรียญต่อบาร์เรล   อัตราการว่างงานเพิ่มจากปกติที่ 2%  มาเป็น 7.6%  ในเดือนมกราคม  แต่ยังนับว่าห่างไกลมากเมื่อเทียบกับการว่างงานเมื่อตอนเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ที่  20% 
         ถ้าเราเชื่อว่าวิกฤตครั้งนี้ใหญ่หลวงนัก  เราก็ต้องเชื่อว่าเหตุการณ์ครั้งนี้ไม่จบลงง่ายๆและจุดต่ำสุดยังมาไม่ถึง

         นางเจนเนต    เยลเลน  ประธานเฟดสาขาซานฟรานซิสโก  กล่าวเมื่อวันศุกร์สัปดาห์ที่ผ่านมาว่า  สหรัฐจะไม่ประสบปัญหาดิ่งลึกเท่าช่วงเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่  แต่หลายสิ่งที่เกิดขึ้นในปัจจุบันมีลักษณะคล้ายคลึงกัน  เศรษฐกิจกำลังอยู่ในช่วงกลางของการดำดิ่ง  ดังนั้นการตอบสนองที่ที่เร่งด่วนและรุนแรงจึงจำเป็น   เพื่อหยุดยั้งการถดถอยที่จะลึกไปเรื่อยๆ
         นางเจนเนต  เยลเลน  พูดในวันเดียวกับที่รัฐบาลสหรัฐออกมาประกาศว่า  ตอนนี้  การว่างงานกำลังพุ่งสูงสุดในรอบ  34 ปี  นางยังทิ้งท้ายว่า  “โชคร้ายที่ตอนนี้ ยังไม่เห็นจุดสิ้นสุด”
         นั่นคือเหตุผลว่าทำไม  ในช่วง  2-3 สัปดาห์ที่ผ่านมา  ราคาทองคำและอัตราดอกเบี้ยของพันธบัตรสหรัฐเริ่มกลับสูงขึ้นอีกครั้ง

         ก่อนวิกฤตเศรษฐกิจจะเกิดขึ้นเมื่อสัก 2-3 ปีก่อน  เราเห็นเหตุการณ์ที่นักลงทุนทยอยขายเงินดอลลาร์ไปซื้อทองคำเพื่อเป็นแหล่งพักเงิน   เมื่อวิกฤตปะทุ  นักลงทุนเหล่านี้ได้เทขายทองคำในราคาสูงแล้วกลับมาซื้อเงินดอลลาร์ราคาถูกกลับคืน  ทำให้ราคาทองคำที่พุ่งขึ้นไปถึง 1,000 เหรียญต่อออนซ์ลดลงมาเหลือ 720 เหรียญต่อออนซ์
         แต่มาถึงวันนี้  พวกเขาเริ่มไม่แน่ใจแล้วว่า  เศรษฐกิจสหรัฐจะฟื้นตัวได้ในเร็ววัน  มันอาจจะทรุดฮวบไปอีกครั้ง  ค่าเงินดอลลาร์จะดิ่งตามลงไป  พวกเขาจึงทยอยขายเงินดอลลาร์แล้วกลับไปซื้อทองคำเพื่อพักเงินไว้อีก  ราคาทองคำจึงทยอยขึ้น  มาอยู่แถวๆ 900 เหรียญต่อออนซ์อีกครั้ง

         อัตราดอกเบี้ยก็เช่นกัน   ช่วงที่เกิดวิกฤตใหม่ๆอัตราดอกเบี้ยในสหรัฐต่างพุ่งพรวด  นั กลงทุนถอนเงินลงทุนเมื่อความปลอดภัย  ทำให้สถาบันการเงินทุกแห่งขาดสภาพคล่องและหยุดปล่อยสินเชื่อ  เพื่อเหตุการณ์ผ่านพ้นได้  เฟดอัดฉีดเงินเข้าระบบอย่างเต็มที่  ทำให้สภาพคล่องเริ่มผ่อนคลาย  อัตราดอกเบี้ยพันธบัตร  10 ปีที่ใช้เป็นอัตราอ้างอิงของดอกเบี้ยระยะยาว  ลดจากก่อนวิกฤตที่  4.2%  ลงมาแตะระดับ  2.04%เมื่อกลางเดือนธันวาคม ปีที่ผ่านมา
         แต่ในช่วง  2-3  สัปดาห์นี้  อัตราผลตอบแทนพันธบัตร  10 ปีของสหรัฐเริ่มขยับขึ้นมาใกล้  3%อีกครั้ง  แสดงว่าปัญหาในสถาบันการเงินสหรัฐยังไม่จบ  

         ตราบใดที่เรายังไม่สามารถประเมินมูลค่าที่แท้จริงของสินทรัพย์ที่มีปัญหาในสถาบันการเงินได้  มันคงยากที่จะดึงดูดนักลงทุนรายใหม่เข้ามา  และการปล่อยสินเชื่อใหม่ก็ยากจะเกิดขึ้น
         จริงอยู่ว่าวิกฤตครั้งนี้คงไม่เลวร้ายเท่าสมัยเมื่อ  70 ปีที่แล้ว  เพราะเราสามารถเรียนรู้ประสบการณ์จากอดีตได้  อีกทั้งเครื่องไม้เครื่องมือ  เทคโนโลยีในปัจจุบันก็มีมากกว่าอดีต  ทำให้แผนต่างๆที่ปล่อยออกมาบรรลุผลได้เร็วขึ้น

         แต่ผมคิดว่า  รัฐบาลสหรัฐและคนอเมริกันยังประเมินสถานการณ์ต่ำไป
         รัฐบาลสหรัฐใช้เม็ดเงินในการกระตุ้นเศรษฐกิจเพียง  8.25  แสนล้านเหรียญหรือ  6.00%ของ GDP   เปรียบเทียบกับประเทศญี่ปุ่น  จีน  และอังกฤษที่ใช้เงินถึง  12.30% , 17.90%  และ  20.00%ของ GDP ตามลำดับ
         คนอเมริกันก่อนเกิดวิกฤตเชื่อว่า  รัฐบาลของตนจะจัดการปัญหาเศรษฐกิจได้  และเมื่อเกิดวิกฤตแล้ว  คนอเมริกันก็ยังเชื่อไม่เลิกว่า  เศรษฐกิจของตนจะฟื้นใน  1-2 ปี 
        ทุกแห่งที่เกิดวิกฤตล้วนมาจากการที่คนในสังคมนั้นๆย่ามใจ  ทุ่มลงทุนโดยไม่มีการเตรียมแผนรองรับในกรณีผิดพลาด  เวลาเกิดปัญหาจึงเจ็บหนัก

         แต่เมื่อมาดูความเสียหายที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน  เปรียบเทียบกับช่วงเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ในสมัยทศวรรษ 1930 แล้ว    ผมเห็นว่ายังห่างไกลกันนัก  ผมจึงเชื่อว่าสิ่งที่จะเกิดขึ้นยังเผยตัวออกมาไม่หมด
 ช่วงเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่  สถาบันการเงินปิดตัวเป็น 1,000 แห่ง  ดัชนีหุ้นลดลงเกือบ  90%  คนว่างงานกว่า 20%  แต่ปัจจุบันสถาบันการเงินปิดไปเพียง  50 แห่ง  ดัชนีดาวโจนส์ลดลงเพียง  40%  และคนว่างงานแค่  7.60%
         ขณะที่ดัชนีที่ใช้วัดภาวะเศรษฐกิจของประเทศ  ที่คนนิยมใช้กันมากที่สุดคือ  ผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ หรือGDP   ในสมัยเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่  GDPสหรัฐลดลงไปกว่า  20%  แต่GDPไตรมาสล่าสุดของสหรัฐลดลงเพียง  3.80%  มันจึงน่าจะมีแรงส่งไปได้มากกว่านี้

         อะไรจะเป็นสาเหตุให้เศรษฐกิจตกต่ำลงไปได้อีก  ทั้งที่ตอนนี้เศรษฐกิจสหรัฐก็ดูเหมือนนิ่ง ดีแล้ว
         คำตอบคือ  ภาคการเงินที่นับเป็นเส้นเลือดใหญ่  แต่ยังมีปัญหาซุกซ่อนอยู่มาก 
         ปัญหาในสถาบันการเงินจะกลับมาหลอกหลอนอีกครั้ง  เนื่องจาก  ผลิตภัณฑ์ทางการเงินที่ซับซ้อนที่แต่ละสถาบันถืออยู่นั้น  มันยากที่จะประเมินมูลค่าที่แท้จริงได้  อีกทั้งเจ้าของสถาบันการเงินก็มักจะไม่ยอมเปิดเผยสถานะที่แท้จริงให้ทราบ
         เพราะถ้าขืนไปบอกรัฐบาลหมดว่า  ข้างในเสียหายอย่างไร มากเท่าไร  หากรัฐบาลเห็นว่าเยียวยาได้ยาก  เขาอาจบังคับให้ปิดกิจการ  และขายทอดตลาดไปก็ได้  แต่ถ้ารู้จักเผยความเสียหายทีละเล็กทีละน้อย  แล้วค่อยๆตอดเงินช่วยเหลือจากรัฐบาลไปเรื่อยๆ  ยังมีโอกาสซื้อเวลา  ดิ้นรนเพื่อความอยู่รอดได้อยู่

         รากเง่าของปัญหาคือ  สินทรัพย์ของสถาบันการเงินมักจะผูกติดกับราคาอสังหาริมทรัพย์  สองปีที่ผ่านมาราคาบ้านได้ลดลงไปแล้ว  28%  หากราคาสินทรัพย์ที่สถาบันการเงินถืออยู่เกิดราคาตกลงไปอีก  7-8%  มันจะไปล้างส่วนทุนของสถาบันการเงินจนหมด  โดยล่าสุด  ราคาบ้านในสหรัฐยังคงลดลงต่อเนื่อง
         เราไม่รู้ว่ามันจะเลวร้ายไปถึงขั้นนั้นหรือไม่  แต่แนวโน้มมีอยู่สูงมาก  สังเกตได้จากตอนนี้ที่ดัชนีหุ้นกลุ่มธนาคารสหรัฐลงมาทำจุดต่ำสุดใหม่  ทั้งที่รัฐบาลเพิ่งให้เงินช่วยเหลือ  แบงค์ออฟอเมริกา , ซิตี้กรุ๊ป  และเอไอจีไปหมาดๆ  แสดงว่าเนื้อในยังมีปัญหาอีกมาก

         เวลานี้รัฐบาลสหรัฐให้เงินช่วยเหลือธนาคารต่างๆในรูปของการเพิ่มทุนไปแล้วกว่า  350,000  ล้านเหรียญ   แต่นักวิเคราะห์บอกว่าเฉพาะ  8 ธนาคารใหญ่ของสหรัฐต้องการเงินอีก  1.2  ล้านล้านเหรียญเพื่อให้อยู่รอด
         ถึงตอนนั้น  รัฐบาลสหรัฐจะอยู่ในภาวะกลืนไม่เข้าคายไม่ออก  ถ้าไม่ช่วย  ก็จะเกิดเหตุการณ์ล้มเป็นโดมิโน  ถ้าเข้าช่วย  เงินกู้ที่ส่งไปอาจจะกลายเป็น  NPL  ชนิดถมท่าไรไม่เต็มสักที  ทำให้ธนาคารกลางและเงินดอลลาร์สูญเสียความน่าเชื่อถือในสายตาชาวโลก  ขณะที่ความเชื่อมั่นผู้บริโภคยิ่งสั่นคลอน  มีผลกระทบไปถึงภาคเศรษฐกิจที่แท้จริงที่แย่อยู่แล้วให้กลับยิ่งแย่หนักยิ่งขึ้น  ทำให้  GDP ติดลบมากขึ้นไปอีก
         อย่าลืมว่า  วิกฤตรอบนี้กว่าจะรู้ตัวว่า  เศรษฐกิจสหรัฐเข้าสู่ภาวะถดถอยแล้ว  เราต้องใช้เวลาถึง 1 ปีเต็ม  สมัยเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่เมื่อ 70 ปีที่แล้ว  สหรัฐใช้เวลาเกือบ 4 ปี  ถึงจะได้ข้อสรุปว่าเศรษฐกิจแย่ถึงขั้นตกต่ำ ( Depression ) แล้ว

         ตอนนี้เหตุการณ์เพิ่งผ่านมา 15 เดือนแล้ว ( นับจากเดือนที่สำนักงานวิจัยเศรษฐกิจแห่งชาติของสหรัฐ (NBER) แถลงยืนยันว่า  เศรษฐกิจสหรัฐก้าวเข้าสู่ภาวะถดถอยแล้ว  คือเดือนธันวาคม ปีพ.ศ.2550 )   แต่การจะยืนยันว่าวิกฤตเศรษฐกิจหนนี้จะรุนแรงถึงขั้นตกต่ำหรือไม่  เรายังต้องรอคำยืนยันจาก NBER อีกครั้ง

วัฏจักรเศรษฐกิจจากช่วงรุ่งเรืองสู่ช่วงตกต่ำ

         คำถามที่คนมักจะถามกันมากที่สุด คือ  แล้วเราจะรู้ได้อย่างไรว่าตอนนี้เศรษฐกิจตกต่ำถึงขั้นต่ำสุดแล้ว 
         เราคงต้องใช้ความรู้เรื่องวัฎจักรเศรษฐกิจ  และความรู้ทางเทคนิคของดัชนีหุ้นมาคาดการณ์  ตามปกติ  ช่วงปลายวัฏจักรของเศรษฐกิจขาลง  การค้าการลงทุนจะเงียบเหงา  คนจำนวนมากว่างงาน  ดอกเบี้ยถูก  เงินเฟ้อต่ำ  การซื้อขายหุ้นจะเบาบาง  และดัชนีหุ้นจะไม่เปลี่ยนแปลงมากนัก  เพราะทุกคนต่างสิ้นหวัง  และเข็ดหลาบกับการลงทุน

         ตอนนี้ข้อมูลหลายตัวเริ่มปรากฎออกมาให้เห็นแล้ว  แต่มันยังไม่สุกงอม  เนื่องจากยังมีการเก็งกำไรในหุ้นสหรัฐและราคาน้ำมันแทบทุกวัน   ดัชนีดาวโจนส์หุ้นขึ้นลงวันละ  100-300  จุดเป็นว่าเล่น  ส่วนราคาน้ำมันก็ผันผวนขึ้นลงวันละ  1-4  ดอลลาร์ได้แทบทุกวัน 
         การที่เศรษฐกิจจะนิ่ง  ต้องผ่านขั้นตอนที่คนส่วนใหญ่สิ้นหวัง  เลิกเล่นหุ้น  หันหลังให้ตลาดหุ้น  จนราคาหุ้น ราคาน้ำมันไม่ขยับ  ปริมาณการซื้อขายต้องลดมาจนน่าตกใจ  เมื่อนั้นนักลงทุนระยะยาวจึงกลับมา  ดัชนีหุ้นจะค่อยๆไต่ขึ้นช้าๆ  ขณะที่ความเชื่อมั่นของผู้บริโภคค่อยๆฟื้นตัว  การค้าการลงทุนค่อยๆขยับ  เศรษฐกิจจึงจะกลับมาคึกคักอีกครั้ง

         เราคนไทยเคยผ่านเหตุการณ์นี้ทำนองนี้มาแล้วมิใช่หรือ 
         เราเคยเชื่อว่ารัฐบาลพลเอกชวลิต  ยงใจยุทธ  จะป้องกันเหตุการณ์วิกฤตเศรษฐกิจไว้ได้  ต่อมาเมื่อมีการลดค่าเงินบาท  เราก็เชื่อว่า   ค่าเงินบาทคงจะลงไปเพียงเล็กน้อย   หลังจากนั้นเราก็เชื่อว่ารัฐบาลประชาธิปัตย์  จะฟื้นฟูเศรษฐกิจได้ในเวลาอันสั้น 
         แต่ทุกอย่างที่เราเชื่อ  ผิดหมด  เหมือนกับที่คนอเมริกันเชื่ออยู่ตอนนี้  เพียงแต่เวลาต่างกัน  10 ปี เท่านั้นเอง